ساختار نظام‌‌‌مند مفاهیم اخلاقی در قرآن کریم

هدف اصلی در نگارش این مقاله، مطالعۀ روشمند و تحلیلی گزاره‌های اخلاقی بیان‌شده در سوره‌‌‌های قرآن کریم است؛ به این منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، نقش و جایگاه این گزاره‌ها در هدایت افراد و جامعۀ اسلامی به سمت کمال و سعادت تبیین می‌شود و یک مدل نظام اخلاقی بر اساس آن به دست می‌آید. این پژوهه بر آن است که با استخراج گزاره‌های اخلاقی قرآن کریم، تجزیه و تحلیل آن‌ها و سپس طبقه‌بندی موضوعی، در نهایت، به تبیین مُدل چگونگی هدایت افراد و جامعۀ اسلامی بپردازد. گزاره‌های اخلاقی بیان‌شده در سوره‌های قرآن کریم، در دو بُعد فردی و جمعی، به صورت همسان بیان خواهد شد و به منظور ساخت یک مدل و نظام ساختاری در حوزۀ اخلاق، چهار رکن اصلی یک نظام (اصول و مبانی نظری، الزامات، مقدمات و موانع) در این زمینه تبیین می‌شود. در این مقاله سورۀ «اسراء» نمونه‌ای است که با روش تحلیل محتوا به مطالعۀ آن می‌پردازیم. نتایج به دست آمده از این پژوهش، بیانگر آن است که گزاره‌های فردی در دو حوزۀ فضیلت و رذیلت 47% و گزاره‌های جمعی بیان‌شده در این سوره نیز در چهار حوزۀ فرهنگ، اجتماع، سیاست و اقتصاد، 53% از مجموع گزاره‌‌‌های این سوره را تشکیل می‌دهد. مدلی که در پایان ذکر می‌شود، همۀ جنبه‌ها و جهات یک نظام اخلاقی در سطح فردی و جمعی را تبیین می‌کند.